Thu thập dữ liệu quan trắc và hình thành bản đồ ngập

Ngập lụt đô thị là thách thức rất lớn trong quá trình đô thị hóa ở Việt Nam và xảy ra thường xuyên vào mỗi mùa mưa. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, các đô thị sẽ phải dần quen với tình trạng ngập lụt xảy ra thường xuyên hơn, nhưng có thể giảm thiểu thiệt hại bằng cách chủ động ứng phó khi có cảnh báo mưa lớn, và đầu tư cải tạo, xây dựng mới hệ thống thoát nước tốt hơn.

Theo ông Hoàng Văn Đại, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia (Cục Khí tượng Thủy văn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngập lụt nói chung có nhiều nguyên nhân do mưa lớn, lũ hạ lưu sông, xả lũ hồ chứa, triều cường hoặc cũng có thể là tổ hợp các yếu tố trên. Đến nay, hệ thống dự báo khí tượng thủy văn (KTTV) quốc gia đã xây dựng bản đồ ngập lụt cho các lưu vực sông chính tại Việt Nam. Một số Đài KTTV tỉnh, thành phố cũng đã chủ động xây dựng bản đồ ngập do lũ sông, triều cường cho địa bàn dự báo với những kịch bản cụ thể, chủ yếu tại khu vực miền Trung do đây là trọng điểm ngập của cả nước.

Tần suất ngập lụt do mưa cực đoan đang gia tăng trong những năm gần đây. Ảnh: Báo Thanh niên

Tần suất ngập lụt do mưa cực đoan đang gia tăng trong những năm gần đây. Ảnh: Báo Thanh niên

Riêng ngập lụt đô thị, việc xây dựng các kịch bản ngập lụt bám sát thực tiễn rất phức tạp, đòi hỏi 2 yếu tố quan trọng nhất là quan trắc mưa theo thời gian thực và bản đồ ngập lụt.

Về quan trắc, thách thức hiện nay là hệ thống dự báo quốc gia chưa thể đáp ứng mật độ đặt trạm theo nhu cầu thực tế, vì mưa có thể xuất hiện bất kì thời gian, địa điểm nào. Dữ liệu đưa vào mô hình tính toán cũng cần được đồng bộ, từ mạng lưới quan trắc quốc gia đến dữ liệu quan trắc chuyên dùng của địa phương, kết hợp radar thời tiết mới có thể dự báo mưa thời đoạn cực ngắn (trước 1 tiếng – 30 phút).

Minh hoạ cảnh báo ngập chi tiết khu vực nội thành Hà Nội từ hệ thống Flood4Cast ngày 9/9/2024. Ảnh: TTDBKTTVQG.

Minh hoạ cảnh báo ngập chi tiết khu vực nội thành Hà Nội từ hệ thống Flood4Cast ngày 9/9/2024. Ảnh: TTDBKTTVQG.

Bản đồ ngập phải được mô hình, mô phỏng dựa trên dữ liệu địa hình chi tiết của đô thị, khu dân cư tập trung với đầy đủ thông tin về hệ thống thoát nước. Sau đó là quá trình xây dựng các kịch bản ngập với các tham số khác nhau về lượng mưa, năng lực hệ thống thoát nước, mực nước sông. Dữ liệu sẽ được xử lý để đưa ra thông tin cảnh báo kịp thời, bám sát diễn biến mưa ngập theo thời gian thực. Những vấn đề này rất cần chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn khác cùng vào cuộc, hợp tác chặt chẽ với cơ quan dự báo.

Về mặt kỹ thuật, hệ thống dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn quốc gia đang cung cấp các dịch vụ khí hậu để hỗ trợ dự báo, cảnh báo nói chung và cảnh báo ngập nói riêng trên phạm vi toàn quốc theo nhu cầu của người dùng.

Dữ liệu “sống” giúp cảnh báo sớm đi trước một bước

Thời gian qua, Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia đã thử nghiệm cảnh báo ngập cho nội thành Hà Nội mỗi khi có mưa lớn với sự hỗ trợ từ Vương quốc Bỉ. Công nghệ Flood4Cast được áp dụng có khả năng kết hợp dữ liệu quan trắc mưa theo thời gian thực, cảnh báo rủi ro ngập và độ sâu ngập trong vài giờ tới.

Trung tâm đang trong quá trình thử nghiệm hệ thống để cảnh báo chi tiết cho các tuyến giao thông có nguy cơ ngập, khoanh vùng dự báo phạm vi, mức độ và thời gian có thể xảy ra ngập úng. Đồng thời, nghiên cứu hướng mở rộng phạm vi cảnh báo, tích hợp vào các ứng dụng di động để người dân có thể tiếp cận dễ dàng hơn. 

Không dừng lại ở cảnh báo ngập lụt có tính thời điểm, một dự án mới vừa được khởi động nhằm thiết lập nền tảng quản lý rủi ro về tác động của mưa cực đoan trên lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn (thành phố Đà Nẵng), với trung tâm vẫn là công nghệ Flood4Cast.

Dự án do các công ty từ Vương quốc Bỉ phối hợp cùng Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (Bộ NN-MT) và chính quyền TP Đà Nẵng triển khai. Từ nay đến cuối năm 2025 là thời gian xây dựng cơ sở dữ liệu phong phú gồm: Các trận ngập lịch sử trong 10 năm gần đây do bão, lũ sông, mưa lớn; dữ liệu mưa từ radar và trạm quan trắc mặt đất; dữ liệu thủy văn về lưu lượng, mực nước sông, mực nước biển; dữ liệu GIS về địa hình, mạng lưới sông ngòi, hệ thống thoát nước, nhà cửa, công trình; thiệt hại ngập lụt... Đây không chỉ là "nguyên liệu đầu vào" cho mô hình dự báo mà còn được sử dụng để kiểm chứng, hiệu chỉnh và cập nhật hệ thống theo thời gian thực.

Bản đồ ngập hình thành trên cơ sở ảnh chụp viễn thám ngập thực tế kết hợp với mô hình mô phỏng tình trạng ngập úng đô thị và lũ sông. Sau khi có bản đồ ngập đầu tiên, năm 2026, dự án sẽ tiếp tục mở rộng mô hình cảnh báo, xây dựng bản đồ ngập theo kịch bản khí hậu, mô hình thiệt hại kinh tế.

Khi có tình huống mưa cực đoan, Flood4Cast sẽ đề xuất bản đồ ngập tổng thể có khả năng xảy ra nhất cho thời điểm đó, dựa trên cơ sở dữ liệu bản đồ ngập phù hợp với tần suất lượng mưa trung bình theo thời gian thực đã được tính toán từ trước. Ảnh: Hydrocsan.

Khi có tình huống mưa cực đoan, Flood4Cast sẽ đề xuất bản đồ ngập tổng thể có khả năng xảy ra nhất cho thời điểm đó, dựa trên cơ sở dữ liệu bản đồ ngập phù hợp với tần suất lượng mưa trung bình theo thời gian thực đã được tính toán từ trước. Ảnh: Hydrocsan.

Dự kiến tới năm 2027, bản đồ rủi ro kinh tế do mưa cực đoan sẽ được hoàn thiện. Đây là cơ sở xác định các kịch bản mô phỏng tình huống ngập lụt giả định tương ứng với các mức độ mưa lớn, tình trạng quá tải hệ thống thoát nước, hay sự dâng cao bất thường của mực nước sông, triều cường. Qua đó, chuyển đổi thông tin dự báo thành các quyết định ứng phó cụ thể, đúng lúc và hiệu quả. Cơ quan chức năng có thể chủ động lập phương án sơ tán dân cư ở khu vực có nguy cơ ngập sâu, bảo vệ cơ sở hạ tầng và cảnh báo sớm cho người dân, doanh nghiệp để giảm thiểu thiệt hại tài sản, giảm thời gian gián đoạn hoạt động sản xuất – kinh doanh.

Nhìn từ công tác quy hoạch xây dựng đô thị, PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý hạ tầng (Bộ Xây dựng) cho rằng, bản đồ dự báo ngập phải dự báo được khu vực ngập úng trong trung và dài hạn nhằm phục vụ quy hoạch lại hệ thống hạ tầng kỹ thuật, giao thông, thoát nước để thích ứng với xu thế khí hậu thay đổi. Để làm được điều này, cần dựa vào kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng, kết hợp chuỗi dữ liệu quan trắc lịch sử trong 5-10 năm hoặc lâu hơn.

Vấn đề hiện nay, theo các chuyên gia, dữ liệu đầu vào cũng như dữ liệu quy hoạch cần được khai thác từ địa phương để tăng độ chính xác, chi tiết và giúp nâng cao chất lượng bản đồ ngập và kịch bản ứng phó ngập. Việc chủ động cung cấp thông tin, cũng như tích hợp kịch bản biến đổi khí hậu vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và hạ tầng đô thị sẽ giúp địa phương nhìn nhận đầy đủ hơn các rủi ro.

Một cách tiếp cận toàn diện từ dự báo sớm, quản lý rủi ro đến quy hoạch đồng bộ sẽ tạo nền tảng cho đô thị Việt Nam đứng vững trước những thách thức của thời tiết cực đoan trong tương lai.

Bắc Bộ chuẩn bị đón mưa dông, nắng nóng giảm dần

Hợp tác công - tư bảo tồn nguồn nước gắn với rừng đầu nguồn

Nguồn nước cơ bản đủ cho sản xuất nông nghiệp

Mưa lớn, nguy cơ lũ quét, trượt lở

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, từ đêm nay 9/7 đến ngày 10/7, vùng núi và trung du Bắc Bộ có khả năng xảy ra mưa vừa, mưa to, cục bộ có mưa rất to phổ biến từ 30-70mm, có nơi trên 150mm. Cảnh báo nguy cơ mưa cường suất lớn trên 100mm trong vòng 3 giờ.

Từ tối và đêm 10/7 đến ngày 12/7, vùng mưa lớn mở rộng ra trên toàn Bắc Bộ. Tổng lượng mưa phổ biến từ 70-150mm, có nơi trên 300mm. Cảnh báo nguy cơ mưa có cường suất lớn trên 150mm trong vòng 3 giờ.

Theo ông Nguyễn Văn Hưởng, Trưởng phòng Dự báo thời tiết, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, trong tháng 5 và tháng 6, tổng lượng mưa ở các tỉnh Bắc Bộ, trọng tâm là vùng núi và trung du Bắc Bộ đều cao hơn so với trung bình nhiều năm từ 20-60%. Dự báo trong đợt mưa sắp tới, một số nơi có thể có mưa lớn kéo dài nhiều ngày gây nguy cơ xảy ra thiên tai nguy hiểm kèm theo. 

Tại khu vực vùng núi, trung du Bắc Bộ, đặc biệt tại các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Lào Cai có nguy cơ xảy ra lũ quét, trượt lở.

Khu vực đồng bằng Bắc Bộ, trong đó có thủ đô Hà Nội, Hưng Yên, Hải Phòng, Ninh Bình khả năng xảy ra ngập úng cục bộ do mưa cường suất lớn.

Bản đồ dự báo lượng mưa tích lũy trong vòng 24 giờ (từ 19h ngày 9/7 đến 19h ngày 10/7). Nguồn: TTDBKTTVQG.

Bản đồ dự báo lượng mưa tích lũy trong vòng 24 giờ (từ 19h ngày 9/7 đến 19h ngày 10/7). Nguồn: TTDBKTTVQG.

Đảm bảo an toàn hồ chứa khi mưa lớn

Để chủ động ứng phó với mưa lớn, bảo đảm an toàn công trình thủy lợi và đề phòng ngập lụt, úng, giảm thiểu thiệt hại do mưa lớn gây ra, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi đã gửi công điện hỏa tốc tới Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh, thành phố khu vực Bắc Bộ; Giám đốc Ban Quản lý dự án các tỉnh, thành phố khu vực Bắc Bộ đang quản lý các dự án xây dựng mới, sửa chữa, nâng cấp công trình thủy lợi; Giám đốc Công ty TNHH MTV KTCTTL Bắc Hưng Hải; Giám đốc Công ty TNHH MTV KTCTTL Bắc Nam Hà; Giám đốc các đơn vị quản lý, khai thác công trình thủy lợi các tỉnh, thành phố khu vực Bắc Bộ; Giám đốc các Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng thủy lợi 1, 2.

Công điện nêu rõ, các đơn vị tổ chức theo dõi chặt chẽ các bản tin dự báo khí tượng thủy văn và mưa, lũ; kiểm tra, rà soát các công trình trọng điểm, nguy cơ xảy ra sự cố để chủ động triển khai phương án ứng phó bảo đảm an toàn công trình. Trong đó, đặc biệt quan tâm an toàn các hồ thủy lợi đang thi công, lưu ý đối với công trình dưới sâu, công trình ngầm, công trình dẫn dòng và sẵn sàng di dời người, máy móc, thiết bị thi công có nguy cơ bị ảnh hưởng… Đối với hồ thủy lợi xung yếu, không đảm bảo an toàn cần xem xét tích nước hạn chế hoặc không tích nước.

Các đơn vị cũng triển khai rà soát, khoanh vùng cây trồng có nguy cơ bị ngập úng; cập nhật phương án ứng phó cụ thể, đảm bảo hạn chế thấp nhất ảnh hưởng của mưa, lũ. Khi xảy ra mưa lớn, nguy cơ ngập lụt, úng phải khẩn trương vận hành công trình thủy lợi để tiêu nước phục vụ sản xuất và dân sinh.

Việc vận hành các hồ chứa nước phải đảm bảo thực hiện theo quy trình vận hành được phê duyệt. Ảnh minh họa. 

Việc vận hành các hồ chứa nước phải đảm bảo thực hiện theo quy trình vận hành được phê duyệt. Ảnh minh họa. 

Công điện yêu cầu thực hiện vận hành các hồ chứa nước theo quy trình vận hành được phê duyệt. Đối với các hồ chứa có cửa van xả lũ, các đơn vị căn cứ vào tình hình dự báo mưa để thực hiện điều chỉnh mực nước hồ nhằm chủ động đón lũ, bảo đảm tuyệt đối an toàn công trình và không xả lũ bất thường gây mất an toàn cho vùng hạ du. Trong đó, đặc biệt lưu ý quy trình vận hành, tích nước đối với các hồ chứa đang thi công hoặc đã hoàn thành chưa bàn giao. Thực hiện nghiêm túc việc cảnh báo sớm cho người dân vùng hạ du trước khi hồ chứa xả lũ và khi có nguy cơ xảy ra sự cố.

Việc trực ban 24/24 giờ phải được triển khai trong thời gian có mưa, lũ. Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi yêu cầu bố trí nhân lực thường trực tại công trình có nguy cơ xảy ra sự cố; kịp thời xử lý tình huống bất thường theo phương châm “bốn tại chỗ” khi có nguy cơ xảy ra sự cố công trình.

Các đơn vị thường xuyên báo cáo tình hình an toàn công trình thủy lợi, sự cố công trình và vận hành công trình thủy lợi phòng, chống ngập lụt, úng về bộ phận thường trực bảo đảm an toàn công trình thủy lợi và phòng, chống ngập lụt, úng của Cục Quản lý và Xây dựng công trình thuỷ lợi.

Nguồn: baonongnghiepvamoitruong.vn

Chiều 1/7, Công ty CP Thủy điện Bắc Hà cho biết, do ảnh hưởng của mưa lớn những ngày qua, nước từ thượng nguồn liên tục đổ về khiến mực nước  hồ thủy điện  Bắc Hà dâng cao. Để đảm bảo vận hành an toàn nhà máy và an toàn vùng hạ du, thủy điện Bắc Hà đã thông báo xả lũ hồ chứa qua đập tràn với lưu lượng 596,04 m³/s; qua tổ máy 185,92 m³/s; tổng lưu lượng xả về hạ du là 781,96 m³/s.

Do ảnh hưởng của mưa lớn, nhiều thủy điện tại Lào Cai đồng loạt thông báo xả lũ để đảm bảo vận hành an toàn. Ảnh: Mạnh Dũng.

Cùng thời điểm, các thủy điện trên lưu vực sông Chảy như, Thủy điện Bảo Nhai bậc 1, Thủy điện Bảo Nhai bậc 2, Thủy điện Nậm Lúc, Thủy điện Vĩnh Hà, Thủy điện Phúc Long cũng thông báo tăng lưu lượng xả lũ về hạ du so với những ngày trước đây.

Cụ thể, Thủy điện Bảo Nhai bậc 1 thông báo lúc 13 giờ 3 phút, tổng lưu lượng xả lũ về hạ du là 539 m3/s. Nhà máy vận hành bình thường, đảm bảo an toàn. Thủy điện Bảo Nhai bậc 2 thông báo lúc 13 giờ 7 phút, tổng lưu lượng về hạ du là 635,66 m3/s. Thủy điện Nậm Lúc thông báo lúc 13 giờ, tổng lưu lượng xả về hạ du là 718 m3/s.

Mưa lớn xảy ra từ đêm ngày 30/6 đến ngày 1/7 đã khiến nước ở nhiều dòng sông chảy qua khu vực tỉnh Lào Cai dâng cao, cảnh báo nguy cơ ngập lụt phía hạ du. Ảnh: Bích Hợp.

Mưa lớn xảy ra từ đêm ngày 30/6 đến ngày 1/7 đã khiến nước ở nhiều dòng sông chảy qua khu vực tỉnh Lào Cai dâng cao, cảnh báo nguy cơ ngập lụt phía hạ du. Ảnh: Bích Hợp.

Thủy điện Vĩnh Hà thông báo lúc 13 giờ 3 phút, tổng lưu lượng xả về hạ du là 766 m3/s. Thủy điện Phúc Long thông báo lúc 13 giờ, tổng lưu lượng xả về hạ du là 670,9 m3/s.

Việc xả lũ đồng loạt đã khiến mực nước sông Chảy dâng nhanh. Các địa phương hạ du đang khẩn trương rà soát, triển khai phương án ứng phó, tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn người dân các biện pháp phòng tránh nhằm đảm bảo an toàn tính mạng và tài sản.

Nguồn: baonongnghiepvamoitruong.vn